De afgelopen week werd Europa opgeschrikt door het nieuws dat Frankrijk 700 Roma uit wil zetten naar Roemenië, nadat de afgelopen weken zo’n 300 illegale kampen zijn ontruimd. De ‘repatrianten’ krijgen een vliegticket en 300 euro startkapitaal per volwassene mee (100 euro per kind). De reacties zijn op zijn zachtst gezegd lauw te noemen, schreef ik op Joop.nl
De Europese Commissie houdt de zaak ‘aandachtig’ in de gaten. De Roemeense regering waarschuwt voor xenofobie en racisme (maar zwijgt over het geïnstitutionaliseerde racisme tegen Roma in eigen land, een belangrijke reden waarom zoveel Roma überhaupt hun heil elders zoeken). Bij de andere Europese regeringen is dat niet anders. Ze houden zich stuk voor stuk op de vlakte. Onze eigen demissionaire minister van Buitenlandse Zaken, normaal gesproken er als de kippen bij om andere landen over discriminatie en schending van mensenrechten op de vingers te tikken, heeft de onderhandelingstafel er nog niet voor verlaten.
De desinteresse lijkt te duiden op een stilzwijgend instemmen. Wie geeft er in Europa nog om dit zigeunervolk? Italië, Denemarken, Zweden en Duitsland zijn allemaal zelf bezig op grotere en kleinere schaal Roma uit te zetten. In Italië worden zelfs van alle Roma vingerafdrukken afgenomen, zodat ze gemakkelijker op te sporen zijn. De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken heeft de Fransen luidkeels geprezen en verkondigt de ‘illegale criminele EU-burgers’ nóg harder aan te pakken. Duitsland is momenteel bezig 12.000 Roma, waarvan zo’n 6.000 kinderen en jongeren die in Duitsland zijn geboren en opgegroeid, terug naar Kosovo te sturen, onder het mom van slechte integratie. Of kijk eens naar nieuwe lidstaten als Tsjechië, Slowakije en Hongarije, stuk voor stuk landen waar Roma consequent van overheidswege gediscrimineerd en gemarginaliseerd worden. In Hongarije zijn sinds 2008 ten minste negen Roma vermoord, vermoedelijk door extremisten, en in Slowakije zetten mensen een muur om hun dorp om de Roma buiten te houden.
Ook de Nederlandse kranten houden zich op de vlakte. Zowel het NRC Handelsblad als De Volkskrant wijdden er een redactioneel commentaar aan, maar in beide gevallen spreken de kranten eerder hun zorg uit over wat Sarkozy nog meer in het vooruitzicht heeft gesteld – namelijk de hardere aanpak van allochtone criminelen, met als zwaarste maatregel het afpakken van hun Franse paspoort – dan dat het racistisch karakter van de Roma-deportaties aan de kaak wordt gesteld. Wettelijk gezien staat Frankrijk namelijk in haar recht. Vóór de toetreding van Roemenië en Bulgarije in de EU heeft Frankrijk een wet aangenomen die bepaalt dat EU-burgers uit deze landen na 3 maanden een verblijfsvergunning moeten hebben, of anders worden uitgezet. Dat deze maatregel welhaast ontworpen lijkt om Roma legitiem het land uit te kunnen zetten, wordt nergens aangestipt.
Een slechte reputatie
Waar je ook komt in Europa, overal hebben Roma een slechte naam. Ze worden geassocieerd met criminaliteit en overlast, met bedelarij en kinderprostitutie, of het nu terecht is of niet. De grootste minderheid van Europa (circa 11 miljoen mensen) wordt in elke Europese staat gezien als de paria van de samenleving. Of het nu in Oost-Europese landen als Hongarije, Tsjechië, Slowakije of Roemenië, of in West-Europese staten is, overal worden ze bejegend met achterdocht en haat, en in vele gevallen met geïnstitutionaliseerde discriminatie. Ook het Nederlandse publiek lijkt zich in de meerderheid te scharen achter het idee dat Roma per definitie parasieten zijn en de discriminatie aan zichzelf te danken hebben. Een selectie uit de recente commentaren van reageerders:
“Nare Maatregel?” “Als je een konijn van je buren in je tuin vind breng je die toch ook terug, anders heb je er straks 100.” (Spitsnieuws)
“Ik heb vroeger ook de zigeuner ‘cultuur’ van dichtbij kunnen leren kennen. Ik kan zonder meer stellen dat er in de hele wereld geen etnische groep bestaat die zo drastisch asociaal en parasitair is; ook geen enkele die zo moeilijk te integreren valt in enige beschaving.” (NRC)
“Roma en Sinti worden wereldwijd uitgekotst en dat komt niet omdat de wereld zo slecht is. Dan blijft er maar 1 oorzaak over…” (De Volkskrant)
De reacties lijken symptomatisch voor een politiek klimaat waarin harde, openlijk racistische uitspraken (ook buiten het berucht ongenuanceerde internet) steeds vaker de kop op steken. Het is schrikbarend om te zien hoe weinig feitelijke kennis er over de Roma bestaat en hoeveel van de meningen over deze mensen gebaseerd zijn op (negatieve) onderbuikgevoelens. Vooroordelen over een complete bevolkingsgroep worden, zodra ze maar lang genoeg bestaan en wijd genoeg verspreid zijn, als feitelijke waarheid geaccepteerd. Waar rook is, is vuur. Toch?
Lessen uit het verleden
Wanneer je mensen erop wijst hoe dit in het verleden heeft uitgepakt, reageren ze hoogst verontwaardigd. De Franse minister van Buitenlandse Zaken noemde een vergelijking met de deportaties van Roma in de Tweede Wereldoorlog ‘onnodig grievend’. Want, zo beargumenteerde hij, het betreft hier een uitzetting van criminelen en die mag je niet met de genocide op een bevolkingsgroep vergelijken. Dat de nazi’s in de jaren dertig en veertig dezelfde argumentatie hanteerden bij het vervolgen van Roma (naast de Joden de enige andere bevolkingsgroep waarvan de leden tijdens WOII structureel vermoord werden), daar wordt aan voorbij gegaan. Ook hoor je niemand over het feit dat na de oorlog decennialang de “Roma-holocaust” (bekend als Porajmos) met dezelfde argumenten ontkend werd, nota bene tot aan Joodse Holocaust-academici als Yeduha Bauer aan toe. De Roma worden sinds 1945, in tegenstelling tot de Joden, nog altijd systematisch achtergesteld en gediscrimineerd en weggezet als criminelen en asocialen die zich weigeren aan te passen. Op dit punt heeft Europa niets geleerd.
Ze hebben het allemaal aan zichzelf te danken. Het feit dat ze in Roemenië systematisch naar scholen voor verstandelijk gehandicapten worden gestuurd, dat ze in Hongarije en Tsjechië vermoord worden zonder dat de politie er een zaak van maakt, dat Slowakije als het moet gewoon een hek om ze heen zet, het is hun eigen schuld. Ze hebben het ook aan zichzelf te danken dat ze overal met de nek worden aangekeken, daardoor moeilijker aan een baan komen en zo wel gedoemd worden tot de sociale onderklasse.
Ik weet, het is in het huidige politieke klimaat niet sexy, maar is er dan niemand zo weldenkend om er bij stil te staan waarom ‘ze’ (alsof de ene Roma de andere is) zich zo moeilijk aanpassen? Zou dat wellicht te maken kunnen hebben met de discriminatie en haat die hen belemmert om een baan te vinden? Een goede opleiding? Een kans op een bestaan boven de absolute onderlaag van de samenleving? Dat het misschien hard nodig is dat lidstaten gaan investeren en samen gaan werken om de positie van de Roma in heel Europa te verbeteren?
Nee, natuurlijk niet. Daar win je geen stemmen mee. Dan zouden we collectief naar onszelf moeten gaan kijken. Dan moeten we onze vooroordelen, en de menselijke behoefte aan een maatschappelijke zondebok opgeven. Dan moeten we erkennen dat de collectieve afkeer van Roma misschien toch eigenlijk wel gewoon racisme is. En voor racist uitgemaakt te worden, dat is pas erg. Iemand een racist noemen lijkt onderhand een grotere zonde dan daadwerkelijk racistisch te handelen.
Dat daardoor de grootste minderheid van Europa speelbal wordt van politici die een afleidingsmanoeuvre nodig hebben, van burgers die hun angsten op de grote boze buitenwereld kwijt moeten, dat lijkt de mensen koud te laten. De oud-president van Tjechië, Vaclav Havel, noemde de omgang met de Roma ooit de lakmoesproef van de sociale samenleving. De Europese samenleving is en masse voor deze proef gezakt. Maar het ergste is misschien wel dat het ons geen moer kan schelen.